Мэнге яшел чыршылар сочинение

Обновлено: 09.01.2023

Тедбирининъ макъсады: ана тилининъ гузеллиги ве назиклиги, къувети, зенгинлиги акъкъында балаларнынъ бильгилерини кенишлетмек; къырымтатар тилинде пек чокъ аджайип шиирлер, гузель йырлар, тапмаджалар, аталар сезлери олгъаны акъкъында бильгилерини пекитмек; тувгъан тильге урьмет ве севги дуйгъуларыны ашламакъ.

Оджа: Мераба, мухтерем мусафирлер, севимли балалар! Бугунь биз тиль байрамында тувгъан къырымтатар тилимизнинъ аджайип

дерьясына киреджекмиз. Бизим къадимий тилимиз не къадар гузель, муляйим, зенгин, татлы олгъаныны ис этеджекмиз. Къырым – бизим Ватанымыз!

Эвель-эзельден Къырым – дюньянынъ энъ дюльбер ве арз этильген кошелерден бири сайыла эди. Онынъ челлерини, дагъларыны, орманларыны, денъизни, кой ве шеэрлерини биз джандан севемиз! Къырымда чокъ миллет векиллери яшайлар. Бу руслар, украинлер, къырымтатарлар, греклер, тюрклер, болгарлар, караимлер ве дигерлери.

Эр бир миллетнинъ озь тили бар. Биз – къырымтатармыз ве бизим тувгъан тилимиз – къырымтатар тили!

Эр бир халкънынъ озь тили бар,

Балдан татлы о тиль онъа

О бир вакъыт унутылмай.

Меним тувгъан халкъымнынъ да,

Озь тили бар йырлашкъан.

Бинъ бир йылдыз арасында

Бу тиль манъа толгъун ай.

Бу тиль бешигимде

Яшлыгъымдан етеклей о

Тутып меним къолумдан.

Бир эджасын джоймам онынъ,

Бир арифни унутмам,

Тувгъан халкъым, оннен бахтлы

Урь аятнынъ къойнунда!

Оджа: Мына, балалар, бакъынъыз: бу терек бизим миллетимизнинъ

Темсили. Терекнинъ тамыры – тильдир. Эгер терекнинъ тамырыны кессенъ, бутюн терек къурып къалыр.

Демек, тилимизни екъ этсек, миллетимиз де гъайып олур.

Афсуски, шимди чокъ балалар русча лаф этелер, озь тилини,

Урф-адетлерини унуталар. Онынъ ичюн бизим тилимиз, башкъа тиллерге бакъкъанда, бельки, къуветсиз корюне. Онъа ярдым этейикми?

Келинъиз берабер оны осьтюрейик, къуветлештирейик! Бакъынъыз терекке, оны осьтюрмек ичюн бизлер озь тилимизде масалларны ве эфсанелерни, лятифелерни ве шиирлерни, тапмаджаларны ве аталар сезлерни, йырларны ве оюнларны хатырламакъ керекмиз.

Тувгъан тилимизге ана тилимиз деймиз. Не ичюн, аджеба?

Анайым бу тильде айнени айткъан,

Рухумда тесири, тамгъасы къалгъан.

Я насыл севмейим мен сени тилим,

Бу тильде къонушатувгъаным, илим.

Анайымнынъ тили, эй, ана тилим!

Анамнынъ сютюнен кирдинъ къаныма,

Айнени айткъансынъ манъа муляйим,

Къундакъта яткъанда, турып янымда.

4 сыныф талебеси Мемедляева Гулизар “Айнени” йырыны иджра эте.

Оджа: Эльбет, эр бир инсан ана тилинде биринджи сезлерини бешигинде

Озь анасындан эшите. Онынъ ичюн де бизим халкъымыз озь тилине “ана тили” деген.

Эвель-эзельден Къырым табиаты бизим халкъ чалгъыджыларымызны ава яратмагъа рухландыра эди. Бу авалар шимди де бир кимсени первасыз къалдырмайлар. Миллий оюнымызны сизге такъдим этемиз.

Энди исе тапмаджаларгъа кечемиз. Тапмаджаларнынъ джевабыны тапынъыз.

Дюньяны къаплады. (Къар)

Акъшам олса корюнир,

Саба олса джоюлыр. (Ай)

Эки агъа-къардаш ян-янаша отура,

Бири-бирини корьмей. (Козьлер)

Сеси зурна. (Хораз)

Топ киби томалакъ,

Къапалы бир къутудыр.

Ичи онынъ къырмызы,

Эм бал киби татлыдыр. (Къарпыз)

6. Акътыр озю – къар дегиль,

Пек татлыдыр – бал дегиль. (Шекер)

7. Бир копегим бар,

Къапыдан да йибермей. (Килит)

8. Къаранлыкъ кумес ичинде

Отуз эки тавукъ бар. (Тишлер)

9. Чапа арткъа эм огге,

Тишлеп, боле экиге. (Пычкъы)

10. Бардыр эки бойнузы,

Сюрю огюнде юре,

Таштан ташкъа секире. (Эчки)

(Терекке чечек япыштырмакъ)

Оджа: “Балдан татлы” тиль – бу бизим къырымтатар тилимиздир. Бу тиль бизге баба-деделеримизден къалгъан.

Бу зенгин тиль – халкъымызнынъ

Къальп севинчи, фигъаны.

Тюркий тиллер гульзарынынъ

Энъ чечекли фиданы.

Бу тиль, достум, меним, сенинъ,

Оджа: Бизим тилимиз ойле гузель ки, эр бир шиирни музыкагъа къоймакъ, нагъменен айтмагъа мумкюн.

7-Б сыныф талебеси Сейтмеметова Сайме “Баарь кельсе” йырыны йырлай.

(Терекке чечек япыштырмакъ)

Аталар сезлернинъ къысымларыны топлап, тертипке кетирмек ве маналарыны анълатмакъ.

Урбанынъ янъысы яхшы, достнынъ – эскиси. Тиль – акъыл теразесидир. Иштен къоркъма, иш сенден къоркъсын.

Тилини унуткъан, илини унутыр.

(Терекке чечек япыштырмакъ)

Ресимде насыл айванлар? Оларны къайда расткетирмек мумкюн? Масал уйдурмакъ.

1 сыра аюв акъкъында, 2 сыра тильки акъкъында.

(Терекке чечек япыштырмакъ)

Бу эки ресим халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ насыл жанрына аит? Эфсанени айтып бермек. “Аюв дагъ” ве “Багъчасарай

Насыл пейда олды”. (Терекке чечек япыштырмакъ).

Дюльбер ана тилимиз!

Сени джандан севемиз!

Ана тилим – къанат тилим!

Яхшы билем, сеннен кулем,

Сеннен учам! Артып бильгим,

Санъа – севгим ве урьметим,

Сезлеринънен еллар ачам!

Эльвира: Ана тилим – бу муаббетлик, севги йыры,

Усеин: Ана тилим – бу той, джыйын, достлукъ, эйилик.

Майре: Ана тилим – йырджыларнынъ ольмез йыры.

Асан: Ана тилим – бу халкъымчюн эбедийлик.

Сейдамет: Бир эджасын джоймам онынъ,

Гулизар: Бир арифин унутмам.

Сайме: Тувгъан халкъым онен бахтлы

Урь аятнынъ къойнунда!

Оджа: Балалар, бакъынъыз насыл бизде дюльбер, чечекли терек олды. Биз оны, демек, тилимизни, миллетимизни де озь къолларымызнен къуветлештирдик! Бизим тилимиз энди осьти, кучлю олды ве сизге “Чокъ сагъ олунъыз!” айта.

Тувгъан тилимиз къувана. Келинъиз, биз де онынен берабер къуванайыкъ, хайтарма ойнайыкъ!

Описание зимней природы в сочинении учащейся Гареевой Луизы.

Ҡыш миңә ни өсөн оҡшай?

Ябалаҡлап ергә ҡарҙар яуа,

Сабый ҡарҙар уйнай hayaлa.

Йөрәккәйем уҙенә дауа ала.

Оҙаҡ көттөрөп , һағындырып әсе елле ҡыш та килеп етте. Ер-әсәгә хужа булыуын күрһәтеп һалҡындары башланды .

Ябалаҡлап ҡарзар яуа. Уларҙы ситтән генә күзәтеп торһаң куңелгә рәхәтлек хисе тула. Шаян ҡар бөртөктәре керпектәргә , биткә ҡунып ҡапыл юҡ була. Ҡайҙалыр ашығыусы шаян ел ҡарҙарҙы төрлө ергә туҙҙыра, ҡар бөртөктәрен үҙ көйөнә бейетә, шулай узенең көсөн , ҡеүәтен күрһәтә .Балаларҙы ҡыуандырып , ҙур-ҙур тауҙар өйөп ҡуя, ә саналарын һөйрәп, шатланышып өйҙәренән сыҡҡан ҡыҙ, малайҙарҙы күрһә улар менән уйын башлап ярышкандай була, ҡалышмаҫҡа тырыша .

Ҡыш көнөндә урман менән ялан үҙе бер әкиәт донъяһы ул! Аҡ мамыҡ шәлдәрен ябынған, көмөш бәҫ ҡунған ағастар бер һоҡланғыс мөғжизә .Ара-тирә йәшел энәләрен тырпайтып , маһайышып ултырған шыршы , ҡарағайҙар күренә. Ошо сихри тынлыҡты боҙоп һайыҫҡан шаҡырлай , урман докторы тумыртҡа туҡылдауы ишетелә.

Ялан бөтенләй буш ҡалған . Мамыҡ ҡар һибелгән киң яландың уртаһында ғына төлкө , ҡуян эҙҙәре сыбарланған. Матур ҙа инде ҡышҡы тәбиғәт! Ер һулышы ис киткес саф һәм тәрән. Үҙеңде ожмахта тояһың . “ Әл дә ошонда тыуып – үҫкәнмен!”-тип ҡыуанаһың . Уйланырға, хистәргә бирелергә яратҡанғамы , мин ҡышты үҙ итәм .

Ҡыш-бик танылған рәссам –скульптор ҙа . Төн үткәнсе йылға аша көмөш күпер һалып куя. Өйҙәргә , ҡаралты – ҡураға осло бүрек кейҙерә, тәҙрәләргә һырлап-семәрләп матур биҙәктәр төшөрә.

Ҡыш миңә бик оҡшай, сөнки рәхәтләнеп саңғыла йөрөйһөң, санала шыуаһың, саф һауа һулайһың . Ҡыштың бөтә матурлығы шунда . Ул уҙенең сатлама һыуыҡтары, ҡарлы бурандары , ыжғыр елдәре менән кешеләрҙе сыныҡтыра , үҙенсә һынай ҙа .

Ҡар яуа! Яуһын ,яуһын ҡар! Ул-шаулап килер яҙыбыҙ ,шау сәскәле , йәйебеҙ , мул уңышлы ҡөҙөбөҙ.

Әни – һәр кеше өчен иң якын, иң кадерле кеше. Ул безгә әлеге дөньяда яшәү хокукын, тормыш биргән. Бала иң беренче сүзендә “әни” дип, юкка әйтмидер. Һәр әни үзенең баласы турында кайгыртып калмыйча, анда кешелеклелек, әдәплелек сыйфатларын да тәрбияли. Әни безне мөстә – кыйль фикер йөртергә, үзебезнең хаталарны танырга ярдәм итә. Тормышның булачак һәм үткән көннең кадерен белергә өйрәтә. Нәкъ әни безгә кешенең кадерен белергә, туганнарың турында кайгыртырга, өлкәннәрне хөрмәт итергә өйрәтте. Бары әни генә синең уңышларыңа һәм ирешкән дәрәҗәләреңә чын күңелдән куана.

Әни – безнең киңәшче.Ул безгә дөресен әйтүче, хаталарыбызны төзәтеп, туры юлга бастыручы. Хәтта өлкән кешеләр дә еш кына әниләренә мөрәҗәгать итәләр. Һәр кеше үз әнисен үзенчә ярата: кемдер аңа матур сүзләр белән эндәшсә, кемдер өй эшләрен эшләргә ярдәм итә, әнисе турында кайгырта. Начар әниләр булмый. Әни кеше беркайчан да үз баласын алдамый. Җир йөзендә һәр әни баласы өчен хәтта сәламәтлеген дә кызганмый. Әни безнең яратуны таләп итмичә, чын күңеленнән, ихластан ярата.

Әлбәттә, мин үземнең әниемне яратам һәм хөрмәт итәм. Ул минем бик яхшы, юмарт һәм гадел. Үзеңең серләреңне сөйләп була торган, гел киңәшләр сорап була торган кешең булуы – зур бәхет. Әнием кояш кебек, гел балкып, һәрберебезнең күңелен күрүче нур кебек. Аннан башка дөньяны күз алдына китерергә дә куркам. Әнием мине бик күп нәрсәләргә өйрәтте. Мин аңа бик рәхмәтле.

Һәрберебез дә әниләрнең эшләгән яхшылыклары өчен рәхмәтле булырга тиеш. Беркайчан да үз әниеңне онытма, чөнки аны дуслар да, акча да алыштырга алмый.

Әниегезнең кадерен белегез һәм яратыгыз!

“САМЫЙ ДОРОГОЙ ЧЕЛОВЕК”

Мама – это самый родной, близкий и дорогой человек для каждого из нас. Она дала нам самое ценное, что мы имеем – нашу жизнь. Не зря первое слово, которое произносит ребёнок — “мама”. Каждая мама не только заботится о своём ребёнке, но и старается привить ему самые лучшие человеческие качества. Мама учит нас самостоятельно принимать решения, признавать свои ошибки. Она учит нас ценить жизнь и каждое прожитое мгновенье. Именно она научила нас ценить людей, заботиться о близких и уважать старших. Только мама всегда будет искренне радоваться нашим успехам и достижениям.

Конечно же, я очень люблю и уважаю свою маму. Она у меня очень добрая и справедливая. Какое же это счастье осознавать, что есть человек, которому в любой момент можно рассказать что-либо или поделиться каким-то секретом и быть уверенным в том, что всё это останется между вами. Моя мама, как солнце, светит каждому в нашем доме. Я даже боюсь представить, что бы я без неё делала. Мама научила меня многому, я безумно благодарна ей за это.

Каждый из нас благодарен своей маме за всё, что она делает для нас. Не нужно никогда забывать о своих матерях, ведь никакие друзья, деньги не смогут заменить нам нашу родную маму.

Пожалуйста напишите сочинение на татарском языке. Тема: Беренче кар. Не очень большое 100 слов где-то

Трудности с пониманием предмета? Готовишься к экзаменам, ОГЭ или ЕГЭ?

Воспользуйся формой подбора репетитора и занимайся онлайн. Пробный урок — бесплатно!

• 23.05.2016 11:43
• Другие предметы
• remove_red_eye 7246
• thumb_up 27

Ответы и объяснения 1

Кыш турында инша — Сочинение про зиму (на татарском языке)
Агачлар әллә кайчан инде алтын яфракларын койды, авыр соры болытларга төренгән күк йөзе салкын һава белән табигатьне каплап алган, җәнлекләргә тизрәк ояларына кереп качарга куша кебек, ә кошларны көн дә җылы якка озата. Кайчан яңгырлары белән сибәләп елап та ала, кайчан тынып кала. Сорылык һәм караңгылык баскан дөньяны. .
Иртәнге караңгы тынлыкта озын кышның бозлы сулышы сизелә. Беренче кар яуган. Кичә генә елап торган күк йөзеннән кышның беренче хәбәрчеләре — шук кар бөртекләре салкын һавада уйный-уйный тиз арада көзге коры сары үләнне ак юрган белән каплаган. Кыш җитте.
Соры һәм дымлы көз кар астында калды. Тирән көртләр җирне иксез-чиксез кышкы бураннардан саклый. Җир тирән йокыга талган. Җәнлекләр дә йоклый ояларында, тик кайчан гына кытыршы кар өстендә ялгыз тычкан эзләре очрый, я караңгы урман эчендә урман тавыгының гөрелдәгән тавышы ишетелә, я тукранның шакылдаганы яңгырый. Кырыйда гына карлы тунга киенгән чыршылар басып тора, кышның зәгыйфь кояшы аларның очларын җылыта.
Балалар һәр кыш саен чаңгыга басып урманга киләләр. Алар кышкы йокыга талган көчле имәннәрне һәм төз каеннарны күзәтеп, кышкы табигатне тыңлап, саф һава сулап кайталар, бала-чагага бик тә кар өстендәге эзләрне танып белү ошый. Боз белән капланган карда чаңгы шәп шуа, бөтен урманга балаларның күңелле тавышы яңгырый.
Тик кышның кояшлы рәхәт көннәре бик каты суык бураннар белән дә алмаша. Ап-ак күк йокыга талган җир өстенә төшкән сыман булып тоела, ачы җилдән уянган кышкы урман улый, ыңгыраша. .
Икенче көнгә буранның иҗат иткән эшләре күренә: көртләрдә кардан фигуралар, тәрәзәләрдә хикмәтле бизәкләр, а елгадагы боз кояшта төрле төсләр белән ялтырый. Төн эчендә буран боз капкачын себерткән.
Кыш безне каты салкыннары белән дә куркыткан була. Бигрәк тә төннәрен. Кара энҗе йолдызлы күктән суык бәрә, бөтен дөнья туңган, тирән йокыда. Тик торбадан чыккан төтен генә ялгызы өскә таба омтыла. .
Кышның саран саргылт кояшы карлы бураннар белән алмаша, ә бураннарга алмашка каты суыклар килә — мөгаен, кышның гүзәллеге шундадыр. Ә күпме шатлык алып килә ул бала-чагага: көннәр буе тау шуып шау-гөр киләләр, кемдер кар бабай ясый, кемдер кар бәрешеп уйный. Өлкәннәрдә кышны үзләренчә ярата. Һәр кем Яңа ел төнендә нинди булса да могҗиза я тылсым көтә.
Ә табигать ягымлы язны көтеп тыныч кына йоклый.
(прости,если что,татарский плохо знаю)

Знаете ответ? Поделитесь им!

Как написать хороший ответ?

Чтобы добавить хороший ответ необходимо:

• Отвечать достоверно на те вопросы, на которые знаете правильный ответ;
• Писать подробно, чтобы ответ был исчерпывающий и не побуждал на дополнительные вопросы к нему;
• Писать без грамматических, орфографических и пунктуационных ошибок.

Этого делать не стоит:

Есть сомнения?

Не нашли подходящего ответа на вопрос или ответ отсутствует? Воспользуйтесь поиском по сайту, чтобы найти все ответы на похожие вопросы в разделе Другие предметы.

Трудности с домашними заданиями? Не стесняйтесь попросить о помощи — смело задавайте вопросы!

В данном разделе публикуются вопросы и ответы на них к непопулярным предметам.

Читайте также:

  

• Всегда ли закон защищает права человека итоговое сочинение

  

• Сочинение на тему десять ценностей нашего времени

  

• Сочинение описание интерьера 7 класс

  

• Изображение народной жизни в путешествии из петербурга в москву сочинение

  

• К нему не зарастет народная тропа пушкин сочинение

Борын-борын заманда, моннан бик күп еллар элек, җир йөзендә бик матур кешеләр яшәгән. Алар һәрвакыт шат, таза булганнар. Ләкин аларның башына бик авыр кайгы килгән: кешеләр үлә башлаганнар. Яшь балалар да, таза, көчле ир-егетләр дә, картлар да кырыла гына икән. Кешеләр бу афәттән ничек тә котылырга белмәгәннәр. Бу вакытта кешеләр арасында бик батыр егет яшәгән икән. Ул халыкның кайгы-хәсрәтенә карап түзеп тора алмаган. Ата-анасының фатихасын алган да тереклек суы эзләп чыгып киткән. Ай киткән, ел киткән, бик озын юллар, кара урманнар, биек таулар үткән, киң диңгезләр кичкән. Шулай йөри торгач, ул бер иркен сахрага килеп чыккан. Бу дию пәриенең патшалыгы икән. Йөри торгач бу бер матур сарай күргән. Егет туры сарайга карап юл тоткан. Аны анда бик гүзәл кыз каршы алган. Бу — дию пәриендә тоткынлыкта яшәүче кыз икән. Ул егеткә:

— Тиз генә кит моннан,— дип ялына башлаган.— Дию пәрие кайтса, икебезне дә харап итәр,— ди икән. Егет үзенең нинди эш белән йөрүен сөйләгән:

— Сусыз мин бер кая да китмим,— дигән.

Кыз моны бер чишмә буена алып барган. Чишмәнең тирә-ягы яшел үләннәр, матур чәчәкләр белән бизәлгән, агачларда кошлар сайрый икән. Бу тереклек чишмәсе була. Егет савытын тутырып су ала да, кыз белән саубуллашып, юлга чыга. Кыз аерылганда моңа көзге белән кайрак бирә. Алар тылсымлы көчкә ия икәннәр. Азмы-күпме юл үткәч, дию пәриенең үзен куа чыкканын сизенә башлый. Менә ул килеп җитеп, менә-менә тотып та алыр кебек. Егет шул вакыт артына борылып көзге ташлый, шул урында зур диңгез хасил була. Дию пәрие тагын да куып җитә башлый, егет тагын артына борылып кайрак ташлый һәм ике арада биек тау хасил була. Егет тагын хәтсез юл ала, кешеләр кырына да кайтып җитәргә ерак түгел инде хәзер. Ләкин дию пәрие аны бу юлы куып җитә. Егет дию пәрие белән алыша башлый. Алыша-алыша алар бик күп агачларны сындырып бетерәләр. Менә дию кылычы белән егетнең кулына суга. Егет кулындагы савыт төшеп ватыла, ә суы чыршылар өстенә түгелә. Менә шуннан инде чыршылар мәңге яшел, матур булып калалар.

Скачать:

Чыршыларны саклыйк. Мәрзия Фәйзуллина иҗаты белән танышу

• Та тарстан Республикасы Буа муниципаль районы Зур Фролово төп гомуми белем мәктәбенең югары квалификация категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Хәерле көн

• Матур булсын көнебез!
• Көләч булсын йөзебез!
• Булыйк һәрчак әдәпле,
• Отыйк матур гадәтне
• Дөрес, матур утырыйк,
• Дәрестә җавап бирик.
• Яныгыздагы иптәшегезгә Кояшлы көн теләгез. — Каршыдагы иптәшегезгә хәерле көн теләгез.

Дежур укучы белән әңгәмә. 

• — Бүген сыйныфта кем дежур?  — Укучылар, бүген көн нинди?  — Тагын нинди көннәр була?  — Бүген ничәсе?  — Декабрь ае елның кайсы фасылына керә? 

Өй эшләрен тикшерү

Кышкы табигать турында шигырь яки сочинение язу.

“ Кошлар – безнең дусларыбыз” темасына диалог төзү.

Чаңгыда шуучы аю баласының рәсемен ясарга

Тау башыннан түбән таба

Рәхәт чана шуарга.

Тик тауга менүе авыр,

Бик арыла шуңарга

Мин зур үскәч бу чанага

Мотор куярмын әле.

Рәхәтләнеп тауга каршы.

Чана шуармын әле.

Мәзия Фәйзуллина

Мәрзия Фәйзуллина

Чана шуганда

Ап-ак карның өсләреннән,

Балалар чана шуа.

Рәсим дә чыкты урамга

Аның күңеле шунда.

Менә Рәсим тауга менә

Чанасын өстерәгән.

Үзе менә, үзе көлә

Ә үзе әлсерәгән.

Авырмы әллә чанаң, дисәң

Бер дә авыр түгел, ди.

Төшәсе бик җиңел дә

Менәсе бик авыр, ди.

Үсеп җиткәч мин чананы

Алтын төскә буярмын.

Тауга үзе менсен өчен

Аңа матор куярмын.

Исеңдә калдыр

Табигать Шагыйрь

Шигырь Мәсьәлә

Язучы Әсәрләр

Шагыйрә Тәрҗемә ителгән

            Без ничәү?

Әтием бар

Әнием бар

Ике апам

Әниемнең

Әнисен дә

Бик яратам,

Ә без аның

Оныклары

Өчәү инде

Шулай булгач,

Без барыбыз

Ничәү инде?

  Чиясез калмыйммы?

Егерме чиянең 

Өчесе энемә,

Бишесен ашатсам

Бәләкәй сеңлемә,

Дусларга өләшсәм

Әгәр дә сигезен,

Чиясез калмыйммы

Шуннан соң мин үзем? Мәрзия Фәйзуллина

Сез нинди шагыйрәләрне беләсез?

Максатларны билгелик

• Без бүген нәрсә турында сөйләшәчәкбез?
• Бүгенге дәресебезнең темасын аңлау өчен безгә нәрсә ярдәм итәр?
• Шигырьләрне безгә кемнәр яза?

Мәрзия Фәйзуллина 1930 нчы елда туган

Родилась 11 июня 1930 года в деревне Шушмабаш Арского района .

1946—56 годы — после окончания средней школы работает в Казане секретарём народного суда, инспектором по делам несовершеннолетних ОВД, бухгалтером .

1950-е годы — начинает творческую деятельность.

1956-62 годы — воспитатель детского сада.

1958—64 годы — учится на заочном отделении Московского литературного института им. А.М.Горького.

С 1965 года — член Союза писателей

.

Иҗаты

На татарском и руском  языках вышло более пятнадцати поэтических сборников. Её стихи переведены на узбекский, чувашский и украинский языки.

Сборники стихов:

• «САЛАВАТ КҮПЕРЕ» (1955) «ЧӘЧӘКЛӘР СӘГАТЕ» «ИКЕ КӨРӘК» «ЗУР ДУЛКЫННАР» «ГӨЛНАР МӘКТӘПКӘ БАРА»
• «САЛАВАТ КҮПЕРЕ» (1955)
• «ЧӘЧӘКЛӘР СӘГАТЕ»
• «ИКЕ КӨРӘК»
• «ЗУР ДУЛКЫННАР»
• «ГӨЛНАР МӘКТӘПКӘ БАРА»

Сборники стихов на русском языке

«Малыш» (1963—65):

• «ЦВЕТОЧНЫЕ ЧАСЫ» «СТИХИ» «ПРОПАЛА КОШКА»
• «ЦВЕТОЧНЫЕ ЧАСЫ»
• «СТИХИ»
• «ПРОПАЛА КОШКА»

• «ТОЛЬКО ДЛЯ ТЕБЯ» (1978)
• «ПЫЛЬ ВОЕННЫХ ДОРОГ» (1985)
• «РАДУГА» ( 1988-89)
• «ВЫШИТЫЙ ПЛАТОЧЕК» (1990)
• «МИЯУБИКЭ» (1991)
• «СЕМЕЙНАЯ АЛИФБА» (1999)

Биографияне дәфтәрләргә язабыз.

Эй АР ГАЙД

Кадәр (до)

Раслаулар (Утверждения)

Соңрак

(после)

Чыршыларның итәкләре киң

Чыршы – матур агач

Чыршылар ел саен энәләрен алыштыра

Ял минуты

Яңа сүзләр белән танышу

• Итәк – здесь: подол
• Соклану – любоваться
• Шуклану – здесь: баловаться
• Гадәт- привычка
• Алыша – меняют
• Йолкысак – если будем вырывать

Дәреслек белән эш

“ Чыршының күлмәкләре” шигыре

Эй АР ГАЙД

Кадәр (до)

Раслаулар (Утверждения)

Соңрак

(после)

Чыршыларның итәкләре киң

Чыршы – матур агач

Чыршылар ел саен энәләрен алыштыра

Сораулар һәм биремнәр

ТИК-ТЭК-ТОУ

яшел мәһабәт сылу  

зур юан карлы

матур нәфис  киң итәкле

Чыршы һәрберебезгә дә кечкенәдән таныш.Чөнки чыршыдан башка бер генә Яңа ел да үтми бит. Чыршы урманында караңгырак. Ә менә эссе җәйге көнне чыршы урманында шундый рәхәт! Чыршы агачы биек, төз кәүсәле булып үсә, шуңа да аның тамырлары вертикаль рәвештә бик тирәнгә китәргә тиеш кебек. Бу — нәкъ шулай, тик агач 10 — 15 яшькә җиткәнче генә. Аннары вертикаль тамыр корый, бары ян тамырлары гына кала. Бу агач акрын үсә: ун ел эчендә аның буе ни-бары 1,5 м га җитәргә мөмкин. Мәңге яшел агач, әмма чәнечкеле ылыслары агачында 5 — 7 ел гына тора, аннары коела. Республикабызның Алабуга һәм Биектау районнарында бу агач исемнәрен йөрткән авыллар бар.  

ТАЙМД ПЭА ШЭА

• Җ илкә партнёрлары белән (по плечу) фикер алышабыз. (20 сек)
• Равил нинди малай?
• Равилгә нинди киңәшләр бирер идегез?

Диалогик сөйләмне камилләштерү

а) дустың Яңа елга чыршы алып кайтулары турында әйтә, сез аңа чыршының файдасы турында әйтегез

ә) диалогта катнашучылар-

ның берсе чыршыны кайдан алу турында киңәш сорый, сез аңа аңлатып бирегез.

Өйгә эш

• 1.Шигырьне сәнгатьле укырга.
• 2. “Шигырьдә чыршы күңелсез, чөнки…” җөмләсе белән башлап, чыршылар турында сөйләргә.
• 3.Чыршы турында хикәя яки шигырь язарга.

•   Табигатьне саклау – һәркемнең изге бурычы. «Җирдәге бөтен матурлык – Кояштан, ә яхшылык – кешедән… Без – табигать хуҗалары һәм ул безнең өчен бөек тормыш хәзинәсе”, — дип яза М. Пришвин. Яшел дусларны саклагыз, шул чакта гына сез дә алардан файда алырсыз. 

“ Чыршыларны саклыйк!” дигән темага проект эше

Рефлексия

Үзбәя, бәя

Аңлатып, билгеләр куела.

– Кемгә бүгенге дәрес ошады, ул яшел түгәрәк күтәрә.

– Кемгә ошады, ләкин кыенсынулар булды, ул сары түгәрәк күтәрә.

– Кемгә дәрес ошамады, ул кызыл түгәрәк күтәрә.

Сочинение на татарском языке на тему “Казан – мәңге яшь шәһәр”
Иркәли җанны Идел һавасы,
Ишетәм синдә әнкәм авазын.
Мәхәббәтем син,
Бәхетем каласы −
Мең яшьлек Казан,
Мең яшәр Казан.
(Роберт Әхмәтҗанов).

Туган ягым − Татарстан. Киң кырларга, шаулы урманнарга, елгаларга, көмештәй ялтырап торган күлләргә бай минем туган ягым. Бәлки шуңа күрәдер, телебез дә каен ботагыдай сыгылмалы, көйләребез кебек назлы безнең.
Чиксез яшел киңлекләр, урман, кыр, күлләр илендә, инде мең елдан артык үзенең серле исеме, шөһрәтле тарихы булган Казан шәһәре Идел елгасына Казансу килеп кушылган җирдә урнашкан.
Казан − Татарстанның башкаласы. Ул татарларны бер үзәккә туплап торучы башкала − безнең рухи мәркәзебез. Ул − минем туган шәһәрем дә. Казанның, тарихчылар һәм археологлар ачыклый алган гомере генә дә 1000 елдан артып китә. Ә аңа кадәр ул күпме еллар дәвамында яшәгән, бер Ходай белә.
Казан шәһәренең салынуы турында бик күп халык авыз иҗаты ядкярләре һәм әдәби әсәрләр бар. “Хан кызы Алтынчәч”, “Кабан күле”, “Алпамша” әкиятләре, “Туйбикә казаны” легендалары − әнә шундыйлардан.
“Шәһри Болгарда халык бай яшәгән. Ләкин Аксак Тимер Шәһри Болгарны җимергән.
…Бер кабиләнең анасы Туйбикә карчык унбишләп кешене иярткән дә җил көймәсе белән Идел буйлап китеп барган. Ул алты потлы казанын да үзеннән калдырмаган, казанның чылбыры да алты пот икән. Шактый баргач, юлчылар яр буена төшкәннәр. Бу урын аларга ошаган. Шунда туктап, яшәп калганнар. Безгә аш-су, бәхет теләп торсын диеп, казанны күмеп куйганнар.
Шушы урында Казан шәһәрен сала башлаганнар, ди. Чылбырлы Казан әле хәзер дә шәһәр астында ята, ди, тик аны табучы гына юк, ди. Казан исеме әнә шулай килеп чыккан, имеш”. (“Туйбикә казаны”.)
Чынлап та, безнең халкыбыз бик кунакчыл бит, димәк, ул сыйфат безгә борынгы бабаларыбыздан күчкән. Өйгә кунак алып кайту, аңа хөрмәт күрсәтү − бүген дә халкыбызның иң күркәм сыйфатларының берсе.
Казан − тарихи шәһәр. Аның иң биек урынына Кремль диварлары урнашкан. Ә диварлар артында кызыл кирпечтән салынган Сөембикә манарасы һәм ап-ак Спас манарасы; Казаныбызга нур чәчеп торучы Кол Шәриф мәчете бар. Казан Кремле − Бөтендөнья тарихи мирас һәйкәле дип игълан ителде.
Казаныбызга мең яшь булуга карамастан, ул яшәрә генә бара. Чөнки аны көннән-көн матурлыйлар, яңарталар. Башкалабызның иске урамнары, йортлары төзекләңдерелә. Шулай ук яңа урамнар һәм микрорайоннар да калкып чыга, метро төзелә. Казан һаман да иҗат дәрте белән рухланып яши, киләчәккә ачык йөз белән карый.
Казан − безнең республикабызның йөрәге ул, белем үзәге. Монда бик күп атаклы язучылар, галимнәр, рәссамнар, композиторлар яшәгән, укыган, иҗат иткән… Шәһәребездә бик күп уку йортлары, музейлар, театрлар, парклар бар. Казанда төрле халык вәкилләре үзара дус яшиләр һәм эшлиләр.
Казаным − ул дуслык шәһәре! Казаным − ул тарихи шәһәр. Казаным − ул гел яңарып торучы, картаймый торган мәңге яшь шәһәр!

  Җәйне яратмаган кеше юктыр ул бу дөньяда. Әлбәтта, бала-чага өчен җәй – өч айга сузылган зур бәйрәм, чөнки китаплар һәм мәктәп турында онытып торырга мөмкин.

       Шундый җәйнең бер көне турында сөйләп китәсем килә минем. Без балачакта гел бергә уйнап үскән өч малай җәйне мәшәкатьсез, дәресләр турында уйламыйча гына үткәрә идек. Шундый бер көнне без урманда үткәрергә уйладык. Җәйге урманда бит бик рәхәт! Анда җиләс һәм тыныч, кошларның матур итеп сайрауы таң калдыра, ә иң мөһиме – урманда рәхәтләнеп җир җиләге, кура җиләге белән тамак туйдырып кайтасын. Ә куян яки керпе күрә алсаң – үзе бер зур вакыйга!

       Безнең якларда зур кара урманнар юк. Дөресен әйткәндә, кечкенә агачлыклар, анда төз каеннар, баһадир имәннәр, биек усаклар үсә. Кайсебер якта олы чыршы-наратларның куе яшеллеге күренгәли. Ә урман җәнлекләреннән җитез куянны, эшчән керпене һәм дә хәйләкәр төлкене генә очратырга мөмкин.

       Ул көнне без иртән иртүк торып, тиз генә юынып, ашап, кәрзиннәребезне күтәреп юлга чыктык. Урманга юл ике сәгать вакытны ала иде. Көн бүген бик эссе булырга охшаган. Көнчыгышта күк йөзе ал ут кебек яна, һава чиста һәм якты. Кайдадыр сандугач иртәнге җырын җырлый, авылда әтәчләр яңа көнне каршылап кычкыралар, ә көтүче малларны яланга ашыктыра инде. Урманга без кояш кыздыра башлаганчы барып җитәргә ашыктык.

       Без агачлыкка килеп җиткәндә, беренче кояш нурлары каеннарның яшелендә уйный башлаган иде инде. Аяк астындагы үләндә чык тамчылары ялтырый. Урман эчендә кошларның моңлы тавышлары агыла, барлык табигать яңа көнне каршылый, төнге җиләс һава әкрен генә күтәрелеп бара. 

       Без кошлар тавышын тыңлый-тыңлый урман эченә үттек. Тар урман сукмагы безне кечкенә генә яланга алып чыкты. Ялан кояш нурларында иркәләнә иде. Ә иң кызыгы шунда – ямь-яшел үлән өстендә әллә күпме кызыл нокталар ята, әлбәтта, бу җир җиләге! Без барыбызда җиргә утырып хуш-исле җиләкне башта туйганчы корсакларыбызга, аннары кәрзиннәргә тутырдык. 

       Безнең кәрзиннәребез тулганда көн уртасы якынлашкан иде инде. Кошлар тавышы тынган, тик тукран гына арымыйча тукылдый да тукылдый. Без авыр кәрзиннәребезне күтәреп сукмак буенча экрен генә атладык. Сукмак безне бу юлы чылтырап аккан саф чиста сулы чишмәгә алып килде. Авыр кәрзиннәребезне дәү чыршы астына куеп без тәмле суны эчеп ял итеп алырга киңәшләштек. Шулай урман тавышларына колак салып утырганда кинәт кайдадыр бездән ерак түгел генә ботаклар шыгырдауы ишетелде һәм күз ачып йомганчы безнең каршыдан гына бер зур соры куян йөгерде дә юк та булды. 

       Аннары без үзебезнең юлыбызда тукранны очраттык, ул безнең башлар очында гына тырыша-тырыша эшен башкара иде. Без аны куркытмыйча гына юлыбызны дәвам иттек.

Көн кызу, тузанлы, бөркү иде. Без авылга кайтып җиткәндә кояш көнбатышка якынлашып җитте. Арып-талып, ачыгып кайтып кердек без өйгә, ләкин барыбызда бик шат идек, чөнки бу җәйге көнне без файда белән үткәрдек. Без бу көнне салкын кыш килгәч тә хуш-исле җиләк вареньесе белән тәмле чәй эчеп искә алырбыз.

Кайный Казан, ташып түгелергә җитеп кайный. Һәр чатка олавы-олавы белән эреле-ваклы чыршылар китереп аударганнар. Чыршы сайлап мәш килә халык. Яңа ел борын төбендә, димәк. Еллар алышыныр чак җиткән.

Гомерләр сиздерми генә уза… Уза икән шул. Әле кайчан гына күркәле чыршы күрсә, бала-чага кебек куана иде бит Зәрия дә. Ә хәзер битараф. Чыршы күркәсенә генәме, дөньясына…
Ул кинәт дертләп китте. «Бер җирең дә авыртмаса, син инде теге дөньяныкы, исән кешенең кай төшедер авыртырга тиеш», – дия идеме әбисе?! Шулай шул, гаҗәпләнә, соклана, хәтта шакката белмәсәң, яшәүнең тәмен, ямен тоймыйсың… Ә ул гаҗәпләнә, шакката аламы соң? Ияләште ич ялгызлыгына да!

Чыршы базары янында озак тукталып тормады, ылыс, сагыз исе аңкып торган һаваны күкрәк тутырып сулады да ашыгып эчкәрәк узмакчы булды. Алай да карлы сукмакларны баскан, әрдәнә-әрдәнә өелгән чыршыларга кызганып, тагын бер борылып карады. Шаулап утырган урман булыр иде бит болар! Башларын күккә чөеп үсәсе дә үсәсе иде аларга… Сыкранып сыкылы юлда ятасы түгел. Каян чыга диген бер кирәкмәс бу шаукым? Әйтерсең, өй түренә чыршы утыртып куймасаң, яңа ел килми калыр. Ничек кенә килә әле! Сиздерми генә килә дә, шыпырт кына үтеп тә китә. Юк, күңелдә кала. Хыялый өмет, яңа елдан ниндидер могҗиза көтү хас адәм баласына. Хыялларың чынга ашса-ашмаса да, яңа елның яңа бәхет алып киләсенә ышану бар… Тик бер-береңне уздырыштан чыршы бизәүнең зарурилыгын гына аңламый Зәрия. «Бала-чагаң юкка», – дияр Рита. Урман яме – җан иясе бит алар. Чыршы, нарат, каенның да җаны булуына инанучы тагын бар микән? Сусыз яши алмый, сулый, үсә, яшәрә, ылыс-яфрак коя, картая – шулай булгач, җансыз түгел ич инде чыршылар! Яңа ел кичендә – бер тапкыр: «Яшел чыршы, басып торчы өйнең түрендә…» – дип җырлар өчен генә кирәкме ул? Хәер, кем генә хәтерли икән соң ул заман җырларын? Ә иртәгесен чүп савытлары янына өелгән, ботарланган, сулган чыршы күреп йөрәге әрни Зәриянең. Бер көнлек куаныч… Иң күбе, бер атналыктыр. Чыршы елый да әле ул! Ылысы коела башлагач, кирәксезгә чыга урман сылуы!
Нигә болай төшенке уйлар биләде әле аны? Бар да яхшы. Каз эзләп кенә килеше иде бит базарга. Күңеленә ошаганын сайлап алыр да өенә ашыгыр. Каз түшкәсен әйбәтләп юар да тозлы суга батырып куяр… Табын күрке булырлык каз табарына шикләнми ул. Беренче кат каз кыздыруы түгел лә…

Күңел генә нигәдер ашкына. Хәерлегә була күрсен: кем көтә аны, кая бара? Барам дип, ник ризалашты?

Өч көн элек Рита белән сөйләшүе кабат искә төште. Хәер, истән чыкканы да юк бугай серле табышмакка охшаш ул әңгәмәнең. Кайчаннан бирле шалтыратмаган сабакташының исеме телефон тәрәзендә яктыруга каушап калуы тиккәме?
«Кызый, сәлам! Яңа елга алдан корган уй-планнарың булса, онытып торырга туры килер!» Ританың шулай боерык рәвешендә сөйләшергә яратуын белгәнгә, болай сүз башлавына исе китмәс иде Зәриянең. Әле дә ярый, артык ачылып китеп: «Минеке билгеле инде, телевизордан президентлар котлавын тыңлый-тыңлый йокы гали­җәнаплары кочагына чуму», – дип «мактанырга», (ә бәл­ки, зарланырга!) өлгерми калды. «Бел, төшкә дә кермә­гән гаҗәеп сәяхәт көтә безне, – дип дәвам итте елгыр дусты. Сер капчыгын чишеп үк бетермәсә дә, күңелгә вәсвәсә салырга өлгерде үзе. – Бик шәп җиргә кунакка чакырулы без. Без дигәчтен дә… Сине калдыру юк. Ки­ре­сенчә, без иярәбез сиңа! Риза дип кенә тор, яме. Кыскасы, бергә килүне шарт итеп куйды кунакка чакыручы. Оятлы итмәссең, шәт. Алдан корган бөтен уй-планнар чурту-матыр. 31е көнне сәгать берләрдә сине өеңә кереп алабыз да очабыз гына! Онытма! Чыгып качма: өйлә вакытында кузгалабыз. Якты күздә, караңгы капканчы барып җитәргә исәп. Ә, онытып торам икән, күчтәнәчкә теге ни… замечательный казыңны онытма, яме. Казсыз да бата, анысы… Әмма ләкин каз белән кызыграк. Аз кап, каз кап! Өченче класстагы мәхәббә­теңне ничек шаккатырасың шунсыз? Шылдымы?! Аңлашылмаганын урында хәл итәрбез!»
Ут дисәң дә ут инде бу Рита! Шалт итеп телефонын сүндерде дә куйды. Шуннан бирле баш вата Зәрия: шаяртуы идеме бу моның, чынлап сөйләшүеме? Ниткән мәхәббәт? Җитмәсә, өченче класста! Уеңның очына чыга алмый йөдәрсең дә!

* * *

Ританың ире дә үзе төсле – ут! Автоузышчы гына буласы калган! Әкренрәк дигәнне ишетми дә. Тизлекне арттыруын белә. Кызлары белән улы – тугыз-ун яшьләр тирәсендәге ике бала бер-берсенә сыенып утырганнар да кесә телефонындагы уен белән мавыкканнар. Рита, гадә­тенчә, колагына киеп куйган телефонны өзми-куймый кем беләндер бәхәсләшә, киңәшләшә, кемгәдер йомыш куша, виртуаль дөньяда яшәвен, җан талашып көрәшүен белә. Заман ахырында ата – улны, ана кызны белмәс дияр иде әбисе, исән булса. Заман ахыры шушы инде әллә?

Күз камаштырырлык ак кар диңгезе, иксез-чиксез дәрья булып җәелгән кыр… Кышкы көннең үз матурлыгы, үзгә сихере бар шул. Бар күңелләр аклык белән тула. Кош булып, дөньяны иңләп-буйлап очасы килә. Күңел почмагында посып утырган икеләнү-шикләнүләр дә эреп акты бугай: әле ничек боларга иярәсе, дөньяга чыгасы итте. Чит-ятлар түгел, Рита белән кайсы заманнардан бирле аралашып яши, әллә кая чакырмас. Үзенчә шаяртуыдыр… Чакырса тагы… Дүрт стена арасында, дөрес кенә яшәү дә туйдыра икән берзаман. Иркенлек тели кеше җаны да, киңлек…
Табышмакка – өченче класстагы мәхәббәт дигәннә­ренә дә җавап табылса, кызык буласы иде дә бит…

Юк, шаярту ич бу! Нинди мәхәббәт булсын ул? Күз алдыннан балачагы йөгереп үткәндәй булды.
Ак йөзле, калын толымлы, оялчан гына кыз иде бит ул. Мәхәббәт аңлатучы? Юк! Каян килсен аңа дигән гашыйк җан?

Болай әйбәт укыды ул. Ятлап, тырышып, әзерләнеп түгел, хәтере яхшы булганга ударниклар исәбендә йөр­де. Ялтырап алга да чыкмады, артка да калмады. 
Ә мактанырлыгы – шул калын толымы гына иде бугай. Арткы партада утырган бер малай кыз баланың үреп өеп куйган чәч толымын сүтүдән тәм таба иде шикелле. Исеме кем иде соң әле? Тел очында гына. Ә-ә, Рафис. Кызлар, юри үртәп, Рәфис диләр иде. Тегесенең шуңа никтер ачуы кабара: Рәфис – артык нәфис, алай димәгез димәсә дә, исеменең катырак яңгыравын тели иде, күрәсең. Аны үртәвен хәтерләми ул. Ә малай, Зәриягә үч иткәндәй, толым очын сүтүдән кызык таба. «Ник бәйләнә ул миңа? Чәчне сүтә, мыскыл итә», – дип әнисенә дә зарланганы булды. Әнисе елмаеп кына куйды, ә абыйсы, җиденче сыйныфта укучы Кәрим: «Ә син бирешмә, үзеңне якларга өйрән! – дип киңәш итте. – Тисә, миңа әйт, арт сабагын укытырмын!» «Сугышып йөрисең генә калган, – диде әнисе ачуланып. – Хафизов­лар белән бәйләнмә. Укытучы малае ул да, сез дә… Болай да күз өстендәге каш кебек… Күзәтеп торучы, гаеп эзләүче табылыр. Юктан тавыш чыгармагыз!»

Озак көттермәде, икенче көнне үк чыкты тавыш. Чәч толымының очын, Рафис бармагынамы, нәрсәгәдер урап маташуын сизеп алды да, абыйсы өйрәткәнчә, үзен якламакчы идеме, ялт кына борылып тегенең яңагына ялтыратмакчы булды Зәрия. Кисәк борылуга каушап калган малай кулындагы корыч каләмле ручкасын аңа таба сузып өлгерде. Каләмнең үткен очы кул аркасына кадалды. Чәчрәп кан чыкты. Каннан курыктымы, сабыр савы­тының тулып ашуы хак идеме, күз яшен тыя алмыйча кыз ишеккә ташланды. Өйләре мәктәптән өч йорт аркылы гына иде. Мәктәптә дә, урамнан да үкереп елап кайтмады кайтуын, ә капканы ачуга яше елга булып акты.

Әнисе, тыныч холыклы, сабыр әнкәсе, кызның канга буялган кулын күрүгә, агарынып китте. Гомерендә сарык бәрәненә дә кул күтәрмәгән әнисе тәрәзәгә карап, ярсып, йодрык та селкеде бугай. Ә абыйсының – озын тәнәфестә тамак ялгарга кайткан Кәримнең чыгып йөгергәнен әнисе дә, ул да абайламый калдылар.

Кичен, әтиләре мәктәптән кайткач, купты өйдә давыл. «Ишкәнсез ишәк чумарын, – диде география укытучы әтиләре, табын артындагы гаиләсенә ачу белән сынап карап. – Элек тә бәйләнә иде Хафизова…
Авылда яшәрлегемне калдырмадыгыз! Берегез олы, берегез кече була белмәгәч соң…»

Кәримнең, кызып китеп, Рафисны (завуч улын!) бәргә-лә­гәнен ярты мәктәп күреп торган. Сүз дә, әләк-чәләк тә күп булды. Рәфис-Нәфисне, баш мие селкенгән дипме, ашыгыч ярдәм алып киткән. Ә Кәримне… Бу хурлыкны йомар өчен әтиләренә чыннан да гаиләсен алып башка җиргә, әллә кайдагы мари авылына күченүдән башка чара калмады, ахры. Зәриягә дә эләкте: «Чебен тимәс чер итәр, тисә черелдәп китәр», – тамга булып ябышты. Иң кыены, үз-үзен эчтән ашады ул. Бердән, сабыр итә белмәгәне, әнкәсен юкка кыздырганы, абыйсын зур сынау алдына куйганы, әтисен борчыганы өчен булса… Икенчесе… Сабакташы алдында үзен гаепле тоеп, мәктәпкә йөри алмыйча авыруга сабышты. Аннан җәйге каникул, күченү мәшәкатьләре…

Дүртенче сыйныфка ул рус мәктәбенә, үз эченә йо­мылган, укудан башка берни турында да уйламый торган бөтенләй башка кеше булып килде. Ә Рәфис-Нәфисне беркайчан искә төшермәскә дип үз-үзенә сүз бирде.
Хәер, тагын бер очрак хәтердә саклана икән әле. Балачакта алар яшәгән авылда әнисенең бертуган апасы кияүдә иде. Наҗия апасы хатлар аша бик инәлеп чакыргач, сабан туена кайтмакчы булды. Казанда институтта укый башлауга, иң беренче эш итеп, авыл кызларының күбесе сыман (авыллыгыннан котыла, янәсе) чәчен кыска итеп кистергән иде. Озын буйлы, күзләре утлы күмер сыман янып торган берәүнең төбәлеп, үзен күзәтүен сизеп алды да янәшәсендәге күрше кызыннан: «Кем ул?» – дип сорап куйды. «Белмисеңме, белмәмешкә генә салышасыңмы? Сезнең роман хакында хикәят итеп сөйлиләр ич, – дип көлде кыз. – Кем булсын, Рафис… Агроном ул, әйбәт, дөрес кеше. Хатыны, көнләшеп, талый диләр үзен. Синнән көнләп!»

Ир затының үзенә таба атлавын сизүгә тизрәк апасының улын култыклап алды, туганнары тирәсенә елышты Зәрия. Кичке уенга да чыкмады. Качып калып була ул.
Үз-үзенә каршы килеп кайтып бара менә. «Өченче сыйныфтагы мәхәббәт» шул үземе? Әллә бүтән берәүме? Ританың шаяртуы да ихтимал ич! Шулай булсачы…

* * *

Риталарның шәп машинасы, кар бураны туздырып, таза урыс капка янына килеп туктады. Көтеп кенә торганнар диярсең, капка ачылып китте. Иркен ишегалды, сап-сары итеп юылган баскычлар, кояшта көлеп торган якты тәрәзәләр… Һәммәсеннән рәхәт якты бөркелә. Капка ачкан елмаеп торган сөйкемле килен бер дә ирен талап тора торган көнчел хатынга охшамаган.

Кош булып кына сайрамый:
– Мең кат гафу, хуҗабыз әлегә эшеннән бушый ал­ма­ды. Чәйләп, җиңелчә капкалап алыгыз да – мунчага! Татарда кадерле кунак сые – парлы мунча инде ул. Се­бер­кесе үлгәнгә җан иңдерерлек! – дип көлеп кенә тора.
Ританың ире, рульдә булу шактый нык арытуны сылтау итеп, башта ял итеп алмакчы булды. Эссе, сихәтле беренче пар Зәрия өлешенә насыйп икән. Мунчада чабынып кинәнү әллә кайчангы теләге, хәтта хыялы иде, карышып маташмады. Мондый мунча хакына йөз чакрым юл үтәрсең! Яшьлек хатасы өчен имтихан тотарга кирәк икән – тотар. Болар аңа хәзер бик вак, әһәмиятсез мәсьәлә булып тоелды.
Бая, чәйләп утырганда: «Хафизов абый өйдәме?» – дип бер малай кергән иде.
«Хафизова апаң гына өйдә, ни йомыш?» – дип хуҗабикә алгы якка чыкты.
«Менә моны аңа тапшырырга кушканнар иде».
«Яхшы», – булды җавап.

Җилдәй җитез, өлгер Әлфинурның һәр эшне уен кебек, тиз, яратып эшләвен искәргән иде Зәрия. Хафизов фамилиясе шик калдырмады, шул бу, үзе! Бу Рафис Хафизов йорты икән. Яшь, чибәр хатыны, мул тормышы, ялт иткән йорт-хуҗалыгы белән мактанасы килеп чакыргандырмы ул Зәрияне? Балачактагы ялгыш, хата өчен үч алырга теләүме – белмәссең. Ни генә булса да, хәерлегә булсын дияр иде әбисе.

Шулчак әкрен генә ишек ачыла башлады. Каен себеркесе белән капланып, шул якка күз төшерсә, телсез калды. Юка гына эчке күлмәктән Әлфинур кереп килә:
– Курыкмагыз, мин убыр да, угры да түгел. Һәйбәтләп арка чабу гына исәбем, – диде ул көйләп һәм казаннан чүмеч белән кап-кайнар су чумырып алды да таш өстенә сипте. Купты мәхшәр, кайнар һава давылдай бөтерелде, тынга капланды.
– Әбәү, яндырып үтерәсегез килә инде әллә? – диде кунак чын-чынлап куркуга төшеп. – Кирәкми, мондый кызуга ияләнмәгән мин.
– Мунчаның бөтен сихәте эссе пар инде. Түзәргә туры килер!
– Түзәргә? Бер-бер үчегез бармы әллә миңа?
Ник болай кыланасыз?
– Бар! Бер генә дә түгел! Башта ләүкәгә сузылып ят әле! Аннан күз күрер.
Кайнар пар арка-күкрәкне рәхәт кыздырып, тәннәрне чымырдатты. Ул арада талгын су ут булып кызган арканы иркәләп сыйпап узды. Әлфинур кулында себерке уйнап кына тора. Дөньяның бар рәхәте, ләззәте каен яфрагында икән диярсең.
– Үч дисезме? Бар ул, бар! Менә монысы – авылны оныткан өчен! Бусы – бер күрергә зар булганнарга күренми тилмерткән өчен! Тагынмы? Тагын…
Әйдә калсын.

Юка эчке күлмәктән ничек тиз, сиздерми килеп кергән булса, шулай ук тиз генә чыгып та китте Әлфинур… Әйтерсең, күз буды, әллә төштә булды бу хәл, әллә өндә!
Зәрия хәл алырга чарачага чыкты. Ни хикмәт, анда берәү дә юк иде. Аптырап, пәрдә читен күтәреп, тәрәзәдән караңгы иңә башлаган бакчага күз салды. Тун бөркәнеп әлерәк кенә мунчадан чыгып килгән хатын-кызны ир заты көтеп тора. Яшь кенә, сакал-мыек бүртеп кенә килгән ир-егет. Юк, Рафис булырга тиеш түгел бу!
– Бүген түгел, – дигәнен генә ишетте Зәрия һәм чит кеше серенә шаһит булуына уңайсызланып, коену хәстәренә кереште. «Не все так гладко в Датском королевстве!» – дип куйды. Уй-хисне кайчак классикның бер җөмләсе чатнатып әйтә дә бирә.

* * *

Ни гаҗәп, өйдә дә тып-тыныч, берәү дә юк иде.
Кая олаккан Риталары да?!
– Эзләмәгез дә! Балалар, ире белән Рита чыршы бизи, – дип көлде Әлфинур. – Рафис Хафизов дигәч тә… Үзе бренд бит ул! Дөрес кеше! Чыршы кистерми, өйгә керттерми. Бакча артында рәт-рәт булып, тезелешеп үсә эресе-вагы. Кем күңеленә кайсы хуш килә, шунысын сайлый. Ылыслы ботагын сыйпа, уенчык эл, бизә.

Менә ничә еллар инде шулай бала-чаганы чыршы тирәсенә җыя. Бүләк өләшә. Бәйрәм ясый. Күнектеләр инде сәер холкына да. Чынлап та, нигә чыршыкайны юкка әрәм итәргә! Урман байлыгы бит ул, безнеке түгел. Табигать баласы. Килешәсезме?
– Ә үзе? Кая соң әле, хуҗаны әйтәм. Без монда ансыз гына кунак булып ятабыз.
– Чакыргач, кунак булмый ни хәл итәсең? – Әлфинур, күрәсең, көләргә ярата иде, яңгыратып, рәхәтләнеп көлде. Кайгысыз, бәхетле кешеләр генә юктан да кызык табып шулай көлә ала торгандыр. Зәрия аңа кызыгып та, сокланып та озак карап торды. Теләсә кемне үзенә карата белә торган шундый сылу хатын-кызга кызыга ул. Күз бит ирләрдә генә түгел… Ярны сайлый белгән сабакташы. Бәхетенә сөенәсе генә дә бит. Ә бакчадагы шәүлә-күләгә? Ни аңлата Әлфинурның «Бүген түгел!» дигәне? «Фидакарь җан – авылны яшәртте, яшәтә», – ди бит әнә Рафис хакында да. Ярата, димәк…

* * *

– Рәфис!
– Артык нәфис, – дип көлде хуҗа. – Танымассың дигән идем дә…
– Танымаска! – дигән булды Зәрия. Әгәр ул икәнен тәгаен белмәсә, әйтик, урамда очратса, мөгаен, танымый да узар иде. – Олыгаеп киткәнсең диимме?
– Егет үзе картаймаса, дөнья картайта икән! Син дә… Юк, син шул ук. Зәрия!
– Толымың гына юк дип тә өстә инде.
– Өстәмим, син болай да… гүзәл. – Гадәттәгечә, йөз тапкыр күргән Яңа ел фильмнарын йөз дә беренче кат карарга дип телевизор каршына тезелешкән кунакларга карап, хуҗа кулларын чәбәкләп алды. – Әй, җәмәгать, кузгалыйк! Кыш бабай килеп җитә ич. Урамда чыршы көтә! Әйлән-бәйлән уйнарга.

Әнә, утларын кабыза! Нинди матур ябалак-ябалак кар ява. Кыш бабай әвәлисезме, Кар кызымы, кар атышлы уйнап юанасыз-мы – ирек! Бияләй кияргә генә онытмагыз тик.
Шуны гына көткәндәй, дәррәү кузгалып, кунаклар киенергә тотынды. Хуҗа, кунаклар арасында эреп юк булырга әзер Зәриянең кулыннан тотып алырга өлгерде. «Ашыкма, – диде пышылдап диярлек. – Чыга торсыннар. Өлгерербез – соңрак!»
Соңрак икән, соңрак!
– Ничек, үзгәргәнме авыл? Хәер, танымасаң да гаҗәп түгел. Иске Карамалы юк бит инде. Бу авыл – Югары Карамалы. Рита әйткәндер инде, – дип сүз башлады ир.
– Юк! – диде Зәрия гасабиланып. – Беркем бер сүз әйтми. Гүя песи баласын урманга илтеп адаштырырга исәпләре. Сер эчендә – сер. Әйткән булсаңмы…
– Әйткән булсаммы… Әйтергә азапланган чаклар булды. Тыңладыңмы?
– Сәер кеше син. Сәер идең, әле дә сәер.
– Бәлки. Бер көн – Яңа ел киче хөрмәтенә ничәшәр ел буе тырыша-тырмаша, корылыкка бирешми үскән агачны кисеп чыршы бизәүчеләр сәер тоелмыймы? Ник әрәм итәргә агачны дип уйлаган кеше бармы? Мин уй­лыйм. Урманчы да түгел мин югыйсә, сунарчы да… Го­мер буе иген үстерәм. Әмма табигать хәзинәләре төп­сез, бетмәс-төкәнмәс дип нык ялгышабыз ич. Җир-ана, Күк – һәммәсе әлегә безнең кешелегебезне сыный. Са­быр­­лыгы чиктән ашса, су белән, ут аша да җәзалар ул.
– Шул әллә кайчан билгеле хакыйкатьне исбатлар өчен чакырдыңмы мине?
– Гафу. Мең кат гафу. Сәерлегем хактыр шул.

Иң мөһиме һәрчак читтә кала. Хәтерлисеңме… Дүртенчегә күчәсе ел… Унбер-унике яшь. Мин бит әнисез үстем. Үги әни бар – завуч – начар кеше түгел иде ул. Ормады-сукмады, иркәләп сөймәде дә. Үземнең әнине бик аз хәтерлим. Озын, кара толымы гына истә калган. Ә толымыңа кызыгуым… Белмим. Үртәү түгел иде ул. Аңламадың… Кызлар чәч үстерми хәзер.
– Толымны үстереп тә булыр иде. Яшьлеккә юл ябык…
– Ялгышасың. Яшьлек үтә, диләр. Үтми. Ул безнең бе­лән – синең, минем йөрәктә, тик бер-береңне табу юлына үтә алмаслык киртәләр куймаска кирәк. Әйтик, яшьлеккә юллар юк, юл ябык, дип, үзеңне ышандырмаска…
– Бу нәрсә? Мәхәббәт аңлатумы? Соңга калган үкенүме? Яшьлекне сагынумы? Бер-беребезгә тартылу балачакның садә мавыгуы булган да… беткән.
– Беренче мәхәббәт шундый буладыр. Җавапсыз, нарасый. Яклауга мохтаҗ.
«Бу кадәр хөрмәт – барысы да миңа – бер үземә-ме?» – дип сорамый түзәлмәс иде дә… Гүя телне бәйли торган нидер бар. Белә ул ни икәнен. Кешегә чыккан кояшта кызынып утыра түгелме? Кеше бәхетенә кызыгып утыруы хак ич…
– Сөйлә әле… Үзең турында, ничек яшәвең хакында? Нигә мине – үзеңне рәнҗеткән каты күңелле иркә кызыйны күрәсең килде? Ник чакырдың? Мин әллә ниләр уйлап бетердем. Менә шулай яшим мин, тормышым түгәрәк, һәр ягы җитеш, бәхетле, ә син ни оттың, диясең киләме? – Зәриянең гасабиланып сорау арты сорау яудыруын керфек тә какмый тыңлап торды ир.
– Нәрсәсен сөйлисең инде аның? Йорт-хуҗалык – күз алдында. Өйләнгән идем. Мәскәүдән кадәр кайтты кәләш. Яратып, дип фаразладым. Үзем дә яратып яшәрмен төсле иде дә… Аның мине кала кешесе итәсе килде. Ә мин… кендегем белән авылга береккән. Безне тудырган, сусаганда – су, ашарга икмәк биргән шушы җиргә, шушы туфракка. Аннан… Бер рәсем харап итте. – Ул ялт кына торып, йокы бүлмәсеннән зурайтылган сурәт тотып чыкты. Өченче сыйныфта укыганда төшкән фотосурәт. Менә алар – классташлар, елмаеп, фотографка бакканнар. Башлангычта укыткан Рабига апаларына сыенып ук Зәрия утыра. Аның артында ук… Рафис! Ике кулы – гүя ике канат – кызның җилкәсен-дә, кочакларга иткән. Самими елмаю балкыган йөзләр.
– Мондый рәсемне, никтер, күргән юк.
– «Бөтенесен фотографтан сатып алдым. Кызлар кочаклап төшкән­сең, берсенә дә күрсәтмә», – диде әти. Миндә калды. Берсен зурайтып та алдым. Шул сурәт-тән көнләгән кешене аңлап буламы? Китте. Ялынып, кайт, дип барып йөрмәдем. Миндә дә бар холык – шөкер. Таш атканга аш белән ату яхшы гадәттер дә… Язмыш, диик!
– Ә Әлфинур?
– Әлфинур – кызым. Дөресрәге, апаның кызы. Яман чир алып китте бит апаны яшь көе. Кызы калды. Башта әнкәй үстереште, аннан мин. Укыттым. Икәү бер-беребезгә терәк тә бит, яше бара, күңеленә охшаган егете дә бар. Ә ул өзми-куймый, абыйны – анысы без фәкыйрегез инде – башлы-күзле итәм дип хыяллана. – Ул көлеп куйды.
– Һай, сүзгә мавыгып сизми дә калганбыз. Еллар алышыныр чак җиткән, еллар! Кремль курантлары суга. Ачыйк тәрәзәне, керсен яңа ел! – Киереп ачкан тәрәзә­дән башта ургылып салкын, саф һава, аннан чыршы тирәли чыр-чу килеп бии-бии әйләнгән балаларның шат авазлары кереп тулды. «Яшел чыршы, басып торчы бакча түрендә!»
Аермачык ишетелгән җыр күңелгә рәхәтлек бирә, уйлата…

* * *

Таң атты. Сөйләшеп сүз бетәр төсле түгел иде. Ахырда хуҗа шигьри телгә күчте:
«Кайт син безгә кышкы суыкларда,
Җанга җылы эзләп кайт та кил;
Гөрләвекләр йөгергәнен күрсәң,
Кайтмый түзәлмәссең бүтән, дим.
Кайтчы балан чәчкә аткан чакта,
Күңелеңә аклык салып кит;
Җиләк вакытында кайтсаң – менә бәхет!
Урман сыеннан да авыз ит;
Чикләвекләр өлгергәндә кайтсаң,
Йөрер идек икәү урман тиң…»

Ә шулай да бәхетле иде ул. Йокысыз үткән төн, ак кар диңгезендә йөзеп барган кораб кебек күренгән җыйнак йорт, хуҗабикәнең ихласлыгы, кунакларның күңелен күреп, йөгереп кенә йөрүе, сый-хөрмәт – сагынылган, тансык, җанны иркәли торган халәт… Бәхет өчен күп кирәкми. Яшисе килә дип аваз салсаң, шул да җитә икән!